Is een beetje omkopen erg?

Is een beetje omkopen erg?

Plus supermarkt is verkozen tot supermarkt van het jaar. “Ze verkopen niet alleen erg lekkere dingen, maar sponsoren ook mijn voetbalclub”, vertelt een klant in de TV-reclame. Hier spreekt een nazaat van de Hollandse koopman: voor wat hoort wat.

Bij het vorenstaande voorbeeld denk je niet onmiddellijk aan omkoping en corruptie. Maar als de klant Jos van Rey had geheten, zou je daar wellicht anders over hebben gedacht. Overigens begrijp je dan mogelijk ook waarom de Limburgse VVD prominent niets snapt van zijn strafrechtelijke veroordeling, die feiten betreft die qua omvang niet veel groter zijn dan de sponsoring van de voetbalclub. Beoordeling van transactie-beïnvloeding blijkt niet eenvoudig.

Stel je bent de accountant van de Plus supermarkten, ben jij dan ook aangeslagen op de voornoemde TV-reclame? Zo nee, dan moet jij jezelf nog eens achter de oren krabben, in de spiegel kijken en NBA Handreiking 1137 opnieuw gaan lezen. Helaas biedt die in dit geval ook niet veel soelaas.

Okay, ik weet dat ik met mijn stellingname wellicht wel heel erg streng lijk, terwijl ik natuurlijk ook wel begrijp dat het met de voetbalclub-sponsoring van Plus wel los zal lopen, vooral ook omdat er bepaalde aspecten van omkoping ontbreken. Waarom ik dit voorbeeld gebruik, is omdat transactie-beïnvloeding zodanig in ons leven is geïntegreerd, dat we niet meer goed beseffen wat het verschil tussen goed en fout is.

Tot zo’n 20 jaar geleden namen accountants hun meest prominente klanten mee naar door hen gesponsorde Olympische spelen of grote voetbaltoernooien, waar ook ter wereld, zonder dat die klanten daaraan zelf een wezenlijke financiële bijdrage hoefden te leveren. Tegenwoordig worden klantactiviteiten beperkt tot een lokaal golfdagje, waarbij de klant niet eens de ter beschikking gestelde golf-set mag behouden, maar hooguit een setje ballen; het is armoede troef. Maar het gaat natuurlijk niet om de omvang van de prestatie, maar om de beïnvloeding en de toelaatbaarheid ervan.

Stel je bent extern accountant en je staat op een receptie met allemaal scheepvaart-bonzen en een klein schattig jongetje serveert drankjes. Als beloning geeft je aanwezige klant het jongetje een fooi van 50 eurocent. Het jongetje snelt naar zijn vader om trots zijn bonus te tonen. Zijn vader is de CEO van een grote containerrederij, die morgen moet kiezen uit twee gelijkwaardige offertes voor 12 binnenvaartschepen. Jouw klant is één van twee resterende aanbieders. Is hier sprake van oneigenlijk beïnvloeding?

We kunnen het er lang over hebben, maar als ‘spoiler’: omkoping vereist instemming van beide betrokken partijen en in casu verwacht ik niet dat de CEO de handelwijze van jouw cliënt heeft beoogd of afgestemd. Ik vrees dat het gebaar van je klant zelfs negatief kan uitpakken, omdat, vanwege het publieke karakter van de gebeurtenis, de CEO zich genoodzaakt kan voelen een ander de opdracht te gunnen.

Omkoping en corruptie zijn een beetje de achilleshiel van onze samenleving. Corrupte samenlevingen worden niet voor niets vaak als ‘failed states’ aangemerkt. In toenemende mate ontwikkelt zich daarom de opsporing en handhaving rond dit thema. Niet iedereen zal zich associëren met het in Nederland gevestigde Airbus dat in 2020 een boete van € 3,6 miljard mocht aftikken vanwege omkoping. Maar als het om douaniers gaat in de Rotterdamse haven, de financiering van politieke partijen, het falen van het openbaar bestuur in Limburg, het zakendoen van SHV-dochters in Saudi Arabië, dan blijkt het velen van ons aan te gaan. Goed om daarom de discussie hierover te blijven voeren, ook als een TV-reclame de aanleiding is, want iedere omkoping kan erg zijn.

De taxateur betaalde tien jaar lang de helft van zijn ontvangen provisies aan de ceo van het verzekeringsconcern, voor wie hij alle waardebepalingen vastgoed verrichtte. Het ging om enkele tonnen per jaar. De ceo gaf dit trouw aan in zijn aangifte IB, als ‘ontvangen steekpenningen’.

Een vooraanstaand industrieel concern onderhield een geldpotje in Zwitserland, waaruit ze jaarlijks voor ongeveer een miljoen gulden aan journalisten betaalde, om hen te laten zwijgen over ernstige, soms dodelijke ongelukken bij het concern.

Bovenstaande voorbeelden uit mijn praktijk werden ooit oké gevonden. Sinds 1984 heb ik ieder jaar ergens op de wereld wel zo’n kwestie onderzocht, waarbij een Nederlandse organisatie betrokken was. Er is inmiddels strengere wetgeving, nog los van een maatschappelijke moraal die zich heeft gewijzigd. Maar wat doet de accountant daarmee?

Accountant.nl, april 2019: “Lagarde becijferde dat de kosten van omkoping alleen al neerkomen op meer dan 1,5 biljoen dollar, omgerekend meer dan 1.300 miljard euro. Dat betekent dat alle smeergeldaffaires bij elkaar opgeteld de economische groei in de wereld met zo’n 2 procent drukken.”

Corruptie, waarbij iemand in een machtspositie deze misbruikt om zichzelf of anderen ongeoorloofde gunsten te verlenen, is van alle tijden. Corruptie is een van de belangrijkste oorzaken van ons klimaatprobleem, terreurdreiging, oorlog, armoede, failed states. Maar ook van de toewijzing van het WK Voetbal aan Qatar, de te hoge CO2-uitstoot van auto’s en de keuze van wapens en auto’s bij de politie.

Iets alledaagser: hoe verloopt de inkoop in de door u gecontroleerde huishoudingen, de werving en beoordeling van personeel, het relatiebeheer, de acquisitie van orders? Boekt de administratie alle uitgaven eigenlijk wel onder de juiste titel? Waarom wordt er een kas aangehouden, als er nooit per kas wordt betaald? Waarom staan er meer mensen op de payroll dan er in dienst zijn? Waarom worden er meer auto’s geleased, dan aan personeelsleden ter beschikking staan?

Wat doet de accountant als vertrouwenspersoon van het maatschappelijke verkeer aan het corruptierisico? Als we de controlestandaarden bezien: niets. Als we het cursusaanbod voor accountants bezien: niets. Als we het rapport van de Commissie toekomst accountancysector lezen: het woord’ ‘corruptie’ komt eenmaal voor, wat betreft de niet-financiële informatie in het bestuursverslag. De NBA publiceerde in 2020 het voornemen te gaan bestuderen hoe witwassen en corruptie in de controlestandaard rond fraude op te nemen. Gaan we daar de wereld mee redden?

Hoe kan het dat corruptieschandalen als de bouwfraude, de vastgoedfraude, Vestia, Rochdale, SBM of VimpelCom geen accountant hebben wakker geschud? Zijn wij zo in slaap gesust dat we niet meer in staat zijn te beseffen dat wij een essentiële maatschappelijke taak verzuimen?

Hoe relevant ben je als beroep, als je één van de grootste risico’s voor onze maatschappij niet in ogenschouw neemt? Positiever: wanneer en hoe gaan we aan de bak om deze uitdaging op te lossen?