Inzichten naar aanleiding van het Arib onderzoek

Inzichten naar aanleiding van het Arib onderzoek

Het is niet fijn als je functioneren, handelen of nalaten onderwerp van onderzoek zijn; je integriteit is in het geding. Wat moet je doen, wat wordt er van je verwacht? Zomaar vertrouwen op de goede intenties van de opdrachtgever of de onderzoeker is een tekortschietende intuïtie.

Onderzoeken worden niet ingesteld als op voorhand wordt gedacht dat er niets aan de hand zal zijn. Uitgangspunt is derhalve vrijwel altijd dat er ‘iets’ aan de hand is, dat een onderzoek rechtvaardigt. En dat ‘iets’ is altijd negatief. Alle objectiviteit ten spijt: de onderzoeksrichting zal gekozen worden om dat ‘iets’ te vinden. In het ergste geval ‘de onderste steen’. In dat laatste geval is meestal iedere objectiviteit zoek; er moet wat gevonden worden.

Wat kun je doen als het jou betreft?

De onderzochte persoon doet er goed aan, voorafgaande aan het onderzoek, bij de opdrachtgever en de onderzoeker precies te achterhalen wat de bedoeling is van het onderzoek (mochten die opdrachtgever en/of onderzoeker dat niet al zelf hebben meegedeeld, zoals het binnen mijn beroep hoort):

• Welke rechtsvraag is in het geding (een vraag te beantwoorden met ja/nee of waar/niet waar)?
• Wat zijn voor de onderzochte de consequenties van de beantwoording van die rechtsvraag?
• Welke criteria (normen) gelden er om te toetsen wat waar of niet waar is?
• Welke open (onderzoeks-)vragen zijn er te beantwoorden op basis waarvan kan worden geconcludeerd of de criteria al dan niet zijn geschonden?
• Welke rechten worden de onderzochte toegedacht in het onderzoek?

Goed is om na te gaan of de opdrachtgever en/of de onderzoeker wel de legitimiteit hebben om een onderzoek te verordonneren of uit te voeren. Wat staat daarover in wetten, statuten, personeelsreglementen, OR-besluiten of beroepsreglementen? En, nogal subjectief, kunnen zij zelf geacht worden voldoende belangeloos te zijn bij de uitkomsten en gevolgen van het onderzoek? Waak ervoor de onafhankelijkheid ter discussie te stellen. Een onderzoeker moet nou eenmaal betaald worden. Denk liever in termen van onpartijdigheid.
Als je op bovenstaande vragen geen duidelijk antwoord krijgt, dan doe je er goed aan professionele ondersteuning te zoeken.

Schat de kwaliteiten van de onderzoeker op de juiste waarde

In Nederland wordt er heel wat onderzocht, zonder dat daartoe geaccrediteerde opleidingen bestaan. Er zijn angstaanjagend weinig onderzoekers die daadwerkelijk weten waar ze mee bezig zijn als het om zoiets vaags en veranderlijks gaat als integriteit. Waak je voor de integriteitonderzoeker. Wie daartoe in beginsel niet kwalificeren: mensen met een groot rechtvaardigheidsgevoel, deugneuzen, advocaten, accountants ofwel personen die veelal menen dat zij de rechtsvraag zelf kunnen beantwoorden en dol zijn op oordelen.

Voor het oordelen hebben we rechters. Rechters stellen de waarheid vast, omdat individuele personen met tegengestelde belangen bij dezelfde feiten ieder een eigen waarheid beleven. Overigens is het begrip ‘rechter’ breder dan de persoon die we in de rechtszaal tegenkomen. Ook een toezichthoudend orgaan, een daartoe benoemde commissie of persoon kan die rol vervullen, mits aan de eis wordt voldaan dat zij voldoende belangeloos zijn bij de uitkomsten en gevolgen van het onderzoek.

Zorg dat men niet vergeet dat het over mensen gaat

Onderzoekers leren vooral de techniek en de strategie van onderzoek binnen een bepaalde werkomgeving, zoals een opsporingsinstantie, een bank of een accountantsorganisatie, maar veelal niet de essentie van onderzoek in brede zin. Onderzoek gaat om mensen, want iedere rechtsvraag gaat om mensen. Zelfs rechtsvragen rond dieren of objecten betreffen feitelijk bepalingen die menselijk handelen trachten te reguleren.

Neem die mensen mee in je onderzoek, maak ze deel van de uitdaging die tot waarheidsvinding moet leiden, luister goed naar beide zijden van een conflict, probeer je vinger op de belangen van partijen te leggen, houd rekening met de eigenaardigheden van de persoonlijkheden, herken de irrationele en rationele irritaties en ergernissen, maar houdt afstand, verifieer en weerleg.

Kortom kijk voorbij de feiten en leer begrijpen hoe de feiten passen in de rechtvaardiging van gedrag of verontwaardiging van ieder der partijen. Zo kom je tot een reëel rapport van feitelijke bevindingen, dat vrij is van een eigen oordeel. Of juist niet, omdat je als onderzoeker je verantwoordelijkheid neemt een onderzoek niet aan te nemen of tijdig te beëindigen.